Wat schaft de pot in 2030: insecten

Beeld: shutterstock.com

Om de wereldwijde consumptie en productie van dierlijke eiwitten en hun bijbehorende ecologische voetafdruk in de toekomst binnen de perken te houden, wordt volop gezocht naar alternatieven. Flexitarisme is een term die in die context vaak valt: het afwisselen tussen vlees, vis en vegetarische alternatieven. Nog steeds vlees dus, maar niet de hele dag, elke dag. Een praktijk die stilaan ingeburgerd raakt.

Maar in de zoektocht naar antwoorden op de toekomstige voedseluitdagingen, wordt nog met andere, meer mysterieuze concepten gegoocheld. Krijgen we binnenkort vissen uit aquacultuur, proefbuishamburgers, algen, insecten en nog zottere dingen op ons bord? In de reeks ‘Wat schaft de pot in 2030?’ bespreken we telkens zo’n nieuw voedselproduct. Deze week: insecten.

Nieuw: insecten in de voedingsdriehoek

Recent werd de vernieuwde voedingsdriehoek aan het publiek voorgesteld. Behalve het feit dat hij nu op zijn kop staat, met de zogenaamde restgroep niet in de top maar erbuiten in een rode bol, valt ons nog een nieuwtje op. Tenminste als je het achtergronddocument doorneemt. Voor het eerst worden insecten immers vermeld als mogelijke vleesvervangers. We lezen:

"Onderzoek bracht tot nu toe de voedingswaardesamenstelling van 236 eetbare insecten in kaart. Die voedingswaardesamenstelling is afhankelijk van onder meer: het soort insect, hun levensfase, hun leefomgeving, hun voedsel en de bereidingswijze. Maar globaal staat vast dat eetbare insecten vól goeds zitten. Denk aan eiwitten, vetten, vitaminen, mineralen en vezels. Gezond - en uniek - extraatje: via de insecten krijg je de dierlijke vezel chitine binnen. Die zou antivirale, antiallergische en antitumorale eigenschappen hebben. Meer onderzoek moet duidelijkheid brengen." 

Waarom zouden we insecten eten?

Lekker krokant. Hap- en snackklaar. Zo’n knapperige sprinkhaan kan toch niet slecht zijn? Of zijn de voelsprieten van die sprinkhaan voor jou een turn-off? Insecten kunnen een waardig alternatief vormen voor vlees, als we ons tenminste over onze negatieve perceptie van insecten heen kunnen zetten. Dat negatieve imago is trouwens ongegrond, want:

• Insecten vormden een belangrijk deel van het dieet van onze voorouders. Het is alleen een beetje uit de mode geraakt om insecten te eten in Europa door de opkomst van de land- en tuinbouw. Daardoor kregen insecten bovendien een negatieve bijklank, als plaag voor de geteelde gewassen. 

• Insecten staan vandaag nog op het menu in verschillende culturen (bijvoorbeeld in Congo, Thailand, India en Columbia). Er zijn 1.745 soorten eetbare insecten bekend, waarvan de meeste gewoon in de natuur verzameld worden. Daarmee vormen insecten 80 procent van het dierenrijk. Ze komen vooral voor in Amerika, Afrika en Azië. 

• We eten vandaag onbewust al insecten. Een deel daarvan (ongeveer 500 gram per jaar) komt per ongeluk terecht in onze voedingsmiddelen en een ander deel consumeren we in de vorm van karmijnzuur: een pigment afkomstig van schildluizen dat onder meer wordt toegevoegd aan Smarties, Fristi en Campari.

Bovendien hebben ze erg aantrekkelijke eigenschappen, zowel wat hun voedingswaarde als hun ecologische voetafdruk betreft:

• Ze leveren meer of even veel energie aan als vlees en vis (let wel: er zijn veel verschillende insectensoorten en binnen één soort kan de nutritionele samenstelling nog sterk variëren)

• Hun proteïne- en vetgehalte is vergelijkbaar met dat van vlees en vis

• Door insecten te verwerken in snacks kan onder meer de hoeveelheid suiker en vet verminderd worden terwijl het eiwitgehalte verhoogt (bv. meelwormen in amandelgebak), kan het aminozuurprofiel verbeterd worden (bv. meelwormen in pestowrap) en kunnen de gehaltes vitaminen en mineralen opgedreven worden (bv. meelwormen in minipizza) (Broeckx, 2012)

• En dat terwijl ze in vergelijking met vlees minder broeikasgassen uitstoten (per kilogram geproduceerd eiwit)

• Minder land innemen 

• Minder afval produceren

• Een hogere voederconversie hebben. Insecten kunnen 60 procent van hun lichaamsgewicht omzetten in voeding, terwijl dat bij koeien slechts 1,3 procent is en bij varkens 3,3 procent. Bovendien kan 90 procent van een insect geconsumeerd worden, ten opzichte van slechts 50 procent van een varken of koe 

• Ten slotte verbruikt de kweek van insecten minder water dan de kweek van boerderijdieren

• En zijn er minder bewaren op het vlak van dierenwelzijn aan verbonden. Insecten leven bijvoorbeeld graag in hoge dichtheid bij elkaar.

• Enige minpunt: hun kweek vraagt relatief meer energie dan bijvoorbeeld de productie van melk en gevogelte.

In zijn geheel, vermalen of als extract

Insecten kunnen tot humane voeding en veevoeder worden verwerkt. In beide gevallen kunnen ze in hun geheel geserveerd worden (bv. meelwormen, sprinkhanen), gevriesdroogd en vermalen of als extract (bv. proteïnen).

Het meest aantrekkelijk voor mensen is de middelste optie: gevriesdroogd en vermalen, zodat de insecten niet herkenbaar zijn. Uit testen is gebleken dat proefpersonen die hapjes zonder insecten en hapjes met (onherkenbare) insecten krijgen voorgeschoteld, de hapjes met insecten vaak wel kunnen identificeren, maar daarom niet minder lekker vinden (Broeckx, 2012).

Waarom eten we ze vandaag nog niet? 

Voorlopig zijn er nog enkele obstakels die de introductie van insecten op de voedingsmarkt in de weg staan:

• Er was tot voor kort geen specifieke wetgeving die de kweek en de toepassing van insecten voor humane voeding (en veevoeder) regelde. Het antwoord op de vraag 'mag het?' was afhankelijk van de interpretatie van de lidstaat waarin je je bevond. België voerde op dat vlak een gedoogbeleid: het Federaal Agentschap voor Voedselveiligheid (FAVV) heeft de handel van 10 insectensoorten voor menselijke consumptie geregulariseerd. Het gaat om de huiskrekel, de Afrikaanse treksprinkhaan, de morioworm, de meelworm, de buffaloworm, de wasmotrups, de Amerikaanse woestijnsprinkhaan, de bandkrekel en de rupsen van de kleine wasmot en de zijdevlinder. Maar vanaf 2018 (+ eventueel een overgangsperiode) zal dat gedoogbeleid opgeheven worden en treedt de vernieuwde Europese novel foods wetgeving in werking, waaronder ok insecten vallen. Producenten kunnen nu al een aanvraag tot markttoelating per insectensoort indienen. Als ze goedkeuring krijgen, mag die insectensoort in heel Europa vanaf dan verwerkt worden in humane voeding.

• Een ander obstakel is het kleine volume aan eetbare insecten in onze natuur. Als we in Europa insecten willen eten, moeten ze professioneel gekweekt worden. En om dat rendabel te maken, is een industriële productieschaal nodig van meer dan 1 ton verse insecten per dag. Bovendien is het een erg arbeidsintensief proces, dat vraagt om automatisering en dus investeringen en onderzoek. Gelukkig blijft dat onderzoek niet uit. Op de site van het West-Vlaams onderzoekscentrum Inagro bijvoorbeeld staat er sinds kort een insectenloods. De onderzoekers bestuderen specifiek hoe de kweek opgeschaald en geautomatiseerd kan worden. 

• En ten slotte is er het negatieve imago waarmee insecten geconfronteerd worden. Al is dat heel geleidelijk aan het veranderen. Dat insecten vermeld worden in de vernieuwde voedingsdriehoek, is een teken aan de wand. Met dank aan een handvol ondernemers die snacks of hapjes met insecten aan de man proberen te brengen, zoals Kriket.  

De weg naar de massale consumptie van insecten in het Westen is nog lang. Maar volgens experts is er zéker potentieel…  

Tip: een uitgebreid artikel over de prille insectensector in Vlaanderen lees je op VILT.be, en een videoreportage door VILT TeeVee bekijk je hieronder.

Met dank aan Mik Van der Borght (KULeuven) voor zijn presentatie tijdens de studiedag 'Vlees in de weegschaal' van ie-net