@livewireStyle
header.home link

Wat doet landbouw met onze omgeving? En wat is het antwoord van de wetenschap daarop?

Landbouw heeft een impact op zijn omgeving: bodem, water, lucht, fauna en flora,… Het ene landbouwsysteem al meer dan het andere, en de ene boer al meer dan zijn collega’s. Wetenschappers bestuderen deze verschillen om tot goede praktijken te komen, die de negatieve impact verkleinen en de positieve bijdragen vergroten.
22 maart 2018  – Laatste update 4 april 2020 16:23

Landbouw heeft een impact op zijn omgeving: bodem, water, lucht, fauna en flora,… Het ene landbouwsysteem al meer dan het andere, en de ene boer al meer dan zijn collega’s. Wetenschappers bestuderen deze verschillen om tot goede praktijken te komen, die de negatieve impact verkleinen en de positieve bijdragen vergroten.

 

Bodem

In de 19de en 20ste eeuw werd de bodem door de landbouwwetenschap eenzijdig bekeken vanuit chemische hoek: ‘planten hebben stikstof (N), fosfor (P)en kalium (K) nodig om te groeien, naast enkele andere mineralen. Dus je neemt een bodemstaal, kijkt wat de bodem tekort heeft en voegt de juiste korrels toe.’

Dit soort denken heeft tot enorme opbrengstwinsten geleid, maar ook tot bodemuitputting. Enkele jaren geleden werd de bodem daarom nog de black box van de landbouwwetenschap genoemd: de mysterieuze sleutel tot veel problemen en oplossingen.

 

tuinbodem-met-handschep-800x450.jpg

 

Grondlegger: Justus von Liebig

De Duitser Justus von Liebig (°1803) stond aan de wieg van de kunstmestindustrie. In 1840 brak hij potten met zijn mineralentheorie, die stelde dat boeren kaliumzouten en fosfaten op hun velden moesten aanbrengen na de oogst. Tegelijk bracht hij een mengsel van zes minerale zouten op de markt, dat snel bekend raakte als kunstmest.

 

1. Anders voeden

Gelukkig is die black box intussen al min of meer gekraakt. Wetenschappers hebben ‘herontdekt’ dat het bodemleven en het gehalte organische stof van cruciaal belang zijn. Talloze onderzoeksprojecten zijn erop gericht het organische stofgehalte in onze Vlaamse bodems te verhogen. In plaats van over kunstmatige wordt opnieuw gesproken over organische meststoffen (dierlijke mest en compost) in combinatie met groenbedekkers, gewasrotatie en minimale bodembewerking.

 

2. Nog dieper kijken

Om de werking van het bodemleven te begrijpen gaan wetenschappers vandaag zelfs nog een stapje verder. Ze onderzoeken het microbioom: het geheel van micro-organismen en hun functies, zeg maar de darmflora van de bodem. Kan de microbiële gemeenschap (de rhizosfeer) rond plantenwortels zo gestuurd worden, dat planten gezonder zijn en beter groeien zonder gebruik van meststoffen en bestrijdingsmiddelen?

 

Garnalen en aardbeien

Een veelbelovende piste om plantengroei te bevorderen via het microbioom van de bodem, is toevoeging van chitine (uit garnaalresten) en biochar. Een onderzoekster van ILVO ontdekte dat deze bodemadditieven een positief effect hebben op de groei van aardbeien en sla. Bijkomend voordeel: beide worden gemaakt uit reststromen, dus ze (her)gebruiken past binnen de principes van de circulaire economie.

 

jonge-mais-op-veld_bodem-800x450.jpg

 

3. Anders bewerken

Het gebruik van steeds zwaardere landbouwmachines blijkt na vele jaren nefast voor de bodemkwaliteit. Zeker wanneer het gebeurt in slechte weersomstandigheden. De gevolgen zijn gekend: de bodem slibt dicht (ook wel verdichting genoemd) waardoor water er moeilijker doorheen kan sijpelen en gewassen minder diep kunnen wortelen.

Een gelijkaardig probleem wordt veroorzaakt door jaren van diep gewoel. Ploegen verstoort het bodemleven en vermindert het organische stofgehalte, waardoor het risico op verdichting maar ook korstvorming en erosie toeneemt.

Om deze problemen aan te pakken, kijken wetenschappers naar:

  1. duurzaam bodembeheer; 
     
  2. precieze en minder invasieve bodembewerking (ook wel ploegloos boeren of niet-kerende bodembewerking); 
     
  3. en lichtere machines met bredere banden.

 

erosie-wintergraan_800x450.jpg

 

Tip: lees ook onze artikels 10 bodemgeboden die elke tuinier moet kennen en Leren van boeren: spitloos tuinieren.

Een gezonde bodem…

  • heeft een donkere kleur; 
     
  • een kruimelige structuur;
     
  • en krioelt van de beestjes.

 

Water

Kwaliteit

Door het gebruik van (kunst)mest en bestrijdingsmiddelen heeft landbouw ook een impact op de kwaliteit van waterlopen en het grond- en oppervlaktewater. Het antwoord dat wetenschappers hierop bieden is kennis over vruchtbare bodems, doordachte bemesting, precieze spuittechnieken met veilige middelen, onderzoek naar alternatieve gewasbescherming en alternatieve landbouwsystemen (bio, agro-ecologie).

 

VEL-817_fb_brochure_grafiek_hfst_03_a.png

 

Kwantiteit

Het intensieve watergebruik in de sector heeft dan weer invloed op de kwantiteit van onze watervoorraden, zeker wanneer bodems door intensieve bewerking minder in staat zijn de ondergrondse reservoirs aan te vullen en onze zomers door de klimaatverandering droger worden. Dit onderwerp is bijzonder actueel, want water belooft een schaarse grondstof te worden. Toch is het een relatief nieuw onderwerp in de landbouwwetenschap. Zaken die onderzocht worden, zijn alternatieve waterbronnen, besparingstechnieken, beregenings- en zuiveringssystemen.

 

droogtebestendig_800x450.jpg

 

1. Diepdrainage

De veehouderij verbruikt veel water om haar dieren te drenken. Dat water wordt opgepompt uit een diepe grondwaterlaag, die stilaan uitgeput raakt. In West-Vlaanderen riskeren veehouders zelfs een oppompverbod. Wetenschappers zoeken daarom naar alternatieven, zoals drainage op 4 tot 8 meter diep. Is dat diepe oppervlaktewater geschikt als drinkwater, moet het eerst behandeld worden en hoe?

 

2. Fertigatie en druppelirrigatie

Fertigatie is het toedienen van meststoffen via irrigatie, eventueel gestuurd door bodemsensoren. Dit in combinatie met druppelirrigatie, een techniek die al langer gebruikt wordt in de glastuinbouw, biedt een mogelijk alternatief voor klassieke beregening van groenten in openlucht. Er wordt minder water mee verspild, er kan preciezer bemest worden en het vergt minder energie. Momenteel wordt dit principe onder meer getest door het Proefcentrum voor de Groenteteelt (PSKW).

 

3. Waterzuivering

Plaatselijke puntvervuiling met bestrijdingsmiddelen door gemors bij het vullen van het spuittoestel of het lozen van het spoelwater, blijft een probleem. Om dit aan te pakken, wordt onder meer onderzoek gedaan naar biofilters of fytobakken om restwater te zuiveren. Ook zuivering van water uit alternatieve bronnen staat hoog op de wetenschappelijke agenda.

In West-Vlaanderen pionierde diepvriesbedrijf Ardo in 2017 door een coöperatie op te richten met groentetelers die gezuiverd afvalwater van de fabriek willen afnemen om hun velden te beregenen.

 

beek-of-rivier-800x450.jpg

 

Biodiversiteit

Landbouw heeft ook impact op de biodiversiteit. De terugval in de populatie akker- en weidevogels wordt in verband gebracht met een gebrek aan voedsel (insecten, overwinterend graan) en beschutting (houtkanten, hagen) op Vlaamse weides en akkers. De bijensterfte wordt dan weer gelinkt aan het gebruik van bepaalde bestrijdingsmiddelen, en vissterfte of het verdwijnen van vegetatie in waterlopen en natuurgebieden aan vermestende en verzurende emissies.

 

VEL-817_fb_brochure_grafiek_hfst_03_b.png

Om het tij te keren, wordt opnieuw gekeken naar de wetenschap. Hoe kan de landbouw zijn schadelijke impact beperken? Maar ook: welke voordelen levert agrobiodiversiteit voor de landbouw? En op welke manier kunnen landbouw en natuur in evenwicht worden gebracht?

 

Akkervogels_800x450.jpg

 

1. Agro-ecologie

Een piste die door wetenschappers onderzocht wordt, is agro-ecologie: een ecologische, economische en sociale (of holistische) benadering van landbouw- en voedingssystemen. Bescherming van de biodiversiteit wordt daarbij als een logisch onderdeel van het takenpakket van de boer gezien. Optimale in plaats van maximale oogsten staan voorop, binnen de grenzen van wat het leefmilieu en de lokale gemeenschap kunnen dragen.

 

2. Agroforestry

Agroforestry of boslandbouw is de combinatie van bomen met gras- of akkerland op hetzelfde perceel. Dit levert niet alleen ecologische maar potentieel ook economische voordelen op (bv. hout + vruchten + gewassen) in vergelijking met een monocultuur. Agro-forestry wordt al een tijdje ernstig bestudeerd in Vlaanderen en krijgt stilaan voet aan de grond in de praktijk.

 

3. Genetische diversiteit

Een bijzonder onderdeel van functionele agrobiodiversiteit is de genetische variatie in rassen. Of het nu gaat om appels, gras of runderen, feit is dat de focus op productiviteit tijdens de vorige eeuw heeft geleid tot het bijna verdwijnen van heel wat traditionele rassen. Daarom wordt nu sterk ingezet op het behoud ervan via telerselecties en door de aanleg van genenbanken. ILVO bezit wereldwijd de grootste genenbank voor azalea en de KU Leuven voor bananen. Maar het kan ook kleinschaliger: in botanische tuinen, boomgaarden of een koeienstal. 

 

Wist je dat...

VEL-817_fb_brochure_grafiek_hfst_03_small.png

 

weg-met-bomen-en-mist-800x450.jpg

 

Lucht

Via de uitstoot van ammoniak, fijn stof en geur heeft landbouw een aanzienlijke impact op onze luchtkwaliteit. Dat thema is actueel en staat hoog op de wetenschappelijke agenda. Bijvoorbeeld de impact van fijn stof uit stallen op de volksgezondheid wordt onderzocht, net als systemen om de uitstoot terug te dringen: luchtwassers, filters, aanpassingen aan het voeder, tractoren op biogas, enzovoort.

De meeste aandacht gaat naar de veehouderij, omdat daar de grootste vooruitgang geboekt kan worden. Maar ook aan de uitstoot door WKK’s in serres, tractoren, enzovoort wordt gesleuteld – zelfs aan de uitstoot van gassen door de bodem.

 

Ruimte

Een relatief jonge discipline in de landbouwwetenschap is de studie van ruimtelijke evoluties en plattelandsontwikkeling. De vragen die deze wetenschappers beantwoorden, zijn belangrijk voor beleidsmakers. Welke impact heeft landbouw op open ruimte en omgekeerd? Hoe kan je dat meten en monitoren? En welke ontwikkeling is wenselijk voor het behoud van cruciale ecosysteemdiensten, zoals voedsel- en drinkwaterproductie?

Meer over dit thema lees je in ons boekje Op zoek naar ruimte.

 

Lees meer over landbouw en wetenschap

Dit is een hoofdstuk uit ons boekje Landbouw en wetenschap: een vruchtbare kruisbestuiving. Lees ook de andere hoofdstukken of het volledige boekje:

  • Focus op dieren: milieu- en klimaatdruk verlagen
     
  • Focus op planten: hoe groeien ze (beter)?
     
  • Blik op de toekomst: hoe passen we ons aan het klimaat aan?
     
  • Focus op het eindproduct: duurzame en gezonde voeding
     
  • Slimme patatjes 
     
  • Landbouwonderzoek in Vlaanderen
     
  • Boekje Landbouw en wetenschap: een vruchtbare kruisbestuiving

 

Bronnen: verschillende publicaties van VILTCAGILVOVMMDepartement Landbouw en VisserijIST/VITOVLMDepartement Omgeving, Waterportaal, De WatergroepWageningen URWervel, Zelf zaden telen, Proefstation voor de groenteteelt

Gerelateerde artikels