Quinoa, de rijzende ster in het granenassortiment*

(*en het is niet eens een graan)

Op amper vijf jaar tijd is quinoa uitgegroeid van een nobele onbekende tot een razend populaire maaltijdbegeleider. Bij Delhaize werd het afgelopen jaar zo’n 130 ton verkocht, een verdubbeling in volume tegenover vijf jaar geleden. Ook Carrefour merkt een stijgende belangstelling, en Lidl introduceerde het onlangs voor het eerst in haar assortiment. Bij concurrent Colruyt vind je sinds enkele maanden zelfs Belgische quinoa in de rekken, onder het huismerk Boni Selection (bio). Daarmee heeft de keten een primeur beet, want hoewel het gewas niet alleen op een groeiende belangstelling kan rekenen van de consument maar ook van Belgische boeren, wordt de hoofdmoot nog steeds ingevoerd uit Zuid-Amerika.

Om het tij te keren, richtten enkele proefcentra en het Vlaams Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) een ‘quinoa platform’ op. Dat platform probeert de teelt in onze regio technisch op punt te stellen en de meerwaarde voor landbouwers in kaart te brengen, om hen zo over de streep te trekken. Hoog tijd voor wat duiding: wat is quinoa eigenlijk, waar komt het vandaan en vooral, is het wel zo duurzaam en gezond als gezegd wordt?

Waar komt quinoa vandaan?

Quinoa is afkomstig uit Zuid-Amerika. “In Bolivia, Peru, Ecuador en Chili is het een heel oud gewas. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het gewas al geteeld werd door precolumbiaanse volkeren in de Andes 5.000 vóór Christus”, vertelt expert Gerda Cnops (ILVO) in een artikel op VILT.be. Het oorspronkelijke groeigebied is doorheen de eeuwen uitgebreid naar Noord-Amerika, Australië, India en nu dus ook Europa.

Na de kolonisatie door de Spanjaarden kreeg quinoa in Zuid-Amerika de bijklank ‘voeding voor de armen’. Hierdoor raakten de vele kwaliteiten van het gewas wat in de vergetelheid. Eind vorige eeuw werden ze echter herontdekt: quinoa is een duurzaam, hoog nutritioneel en stressbestendig gewas dat een belangrijke rol speelt in de strijd tegen honger, ondervoeding en armoede in de wereld. De FAO riep 2013 daarom uit tot internationaal jaar van de quinoa. Het duurde even voor de hype België bereikte, maar nu kijkt niemand meer raar op als je spreekt over kien-wah.

Hoe duurzaam en voedzaam is quinoa echt?

Quinoa heeft als gewas een lage watervoetafdruk. In gewone mensentaal: vergeleken met rijst (2.497 l/kg), maïs (1.222 l/kg) en tarwe (1.227 l/kg) heeft quinoa minder water nodig (500 l/kg) om te groeien. Ook is het gewas weinig gevoelig aan ziektes en is het goed opgewassen tegen stressfactoren zoals vorst, droogte en verzilting van de bodem. Hierdoor heeft het potentieel als ‘klimaatrobuust’ gewas: een plantje dat het goed doet ondanks de drogere zomers, zoutere bodems en ruimere ziekteverspreiding waarmee we geconfronteerd (zullen) worden.

Nutritioneel is het een absolute topper. “Het heeft een iets hoger eiwitgehalte dan granen, maar bovenal is de samenstelling van die eiwitten superieur”, vertelt Cnops. “Alle voor de mens essentiële aminozuren zijn aanwezig in goede concentraties en verhoudingen. Op dat vlak benadert quinoa-eiwit het melkeiwit, en dat is vrij uniek voor eiwitten van plantaardige oorsprong. Bij vegetariërs is het daarom erg in trek, maar ook specifieke doelgroepen zoals baby’s en jonge kinderen, senioren of sportlui kunnen baat hebben bij deze evenwichtige eiwitsamenstelling. Omdat quinoa geen graan is, is het tot slot glutenvrij, wat het geschikt maakt voor mensen met glutenintolerantie.”

“Quinoa bevat bovendien twee tot drie keer meer vetten dan granen en heeft een gunstige verhouding tussen (meer) onverzadigde en (minder) verzadigde vetzuren”, gaat Cnops verder. “Ook de suikers in quinoa zitten anders in elkaar dan bij granen: door de aanwezigheid van relatief minder fructose en glucose en meer D-xylose en maltose is de glycemische index van de quinoasuikers lager. Dit is bijvoorbeeld goed voor wie vecht tegen obesitas. Tot slot bevat quinoa ook hogere concentraties van mineralen (Ca, Mg , Fe, P en K), bepaalde vitamines (folaat, vitE en vitA) en antioxidanten dan granen.” En last but not least, het smaakt lekker!

Quinoa is geen graan?

Zoals je hierboven kon lezen, is quinoa geen graan. Het is een zogenaamd pseudograan, zoals boekweit. Pseudogranen lijken qua samenstelling en uitzicht sterk op granen en we gebruiken ze op dezelfde manier, maar ze zijn niet afkomstig van gras. Het zijn zaden.

Op Belgische velden?

In 2014 werd de eerste Belgische quinoa geoogst, op een proefveld in de provincie Namen. Een jaar later volgde de eerste commerciële oogst, op het biologisch landbouwbedrijf van Marc en Bénédicte Verhofstede-Versele in Zulte. Intussen zijn er verspreid over België en Vlaanderen meerdere commerciële en proefvelden bijgekomen, maar echt doorbreken van een niche- naar een mainstreamgewas doet quinoa voorlopig niet.

Uit de Belgische proeven blijkt nochtans dat het gewas potentieel heeft voor onze regio. De opbrengst ligt wel een pak lager dan bij graan, maar de prijs per kilo ligt een stuk hoger. Dat klinkt aantrekkelijk, maar landbouwers storten zich niet graag in een avontuur zonder dat het succes ervan bewezen is. En er zijn nog veel vraagtekens. “Er is meer kennis nodig over zaaidichtheid, bemesting, onkruidbestrijding en het beste oogsttijdstip”, vertelt Alex De Vliegher (ILVO) aan VILT. Ook wat afzet en verwerking betreft, zijn er nog onzekerheden. Wie kan de zaden drogen en reinigen? Hoe groot is de afzetmarkt in Vlaanderen? En welke kwaliteitseisen stelt de verwerkende voedingsindustrie?

Om op deze vragen een antwoord te bieden, werd in 2014 een Vlaams quinoa platform opgericht. Dat platform publiceerde al een teeltfiche. Wie interesse heeft in de praktische kant van de teelt, kan die fiche hier raadplegen.

Beeld: quinoa op een proefveld van ILVO

Belgische pionier(s)

Marc en Bénédicte Verhofstede-Versele uit Zulte waren zoals gezegd de eerste landbouwers om Belgische quinoa te oogsten, los van de proefvelden. Ze verkopen hun quinoa via de korte keten en zijn best tevreden over de meerprijs die ze ontvangen. Toch telen ze het gewas vooral uit overtuiging. Aan de telefoon noemt Marc het “akkerfood”. Het past binnen zijn visie op een circulaire landbouw waarbij zorg voor de bodem centraal staat. Want dat is volgens hem wel een cruciale voorwaarde voor het slagen van de oogst. “Als de kwaliteit van je bodem goed is, is quinoa telen gemakkelijk”, vertelde hij tijdens een studiedag over nieuwe teelten in 2017.

Marc gebruikt geen kunstmest, maar voedt de bodem met compost en houdt de bodemvruchtbaarheid op peil met vruchtwisseling en groenbemesting. Behalve quinoa teelt hij rogge, spelt, gierst en vlinderbloemigen. Hij geeft lezingen aan collega-boeren en organiseert kookworkshops voor consumenten.

“Met quinoa kan je in de keuken veel kanten op: van muesli voor het ontbijt tot soep met broccoli of een quinoa-risotto met quinoataart als dessert”, vertelt hij aan BioForum. “Veel mensen gebruiken het als vervangproduct voor rijst of aardappelen. Je kan het samen met groenten wokken, er pasta van maken of het gebruiken in plaats van havermout. Quinoa klaarmaken is heel eenvoudig. Je spoelt de quinoa eerst af en daarna kook je het gewoon in water. Daarvoor neem je één maat quinoa voor twee maten water.”

Meer info over het bedrijf van Marc en Bénédicte – HUMUS – vind je op hun website. 

Een andere pionier die het vermelden waard is, is François-Gilbert De Cauwer van Quinobel. Hij staat telers bij met advies en verdeelt ook enkele Nederlandse quinoa-rassen (exclusief) in ons land. Meer info vind je op quinobel.be. 

Herbekijk ook ons populaire filmpje Heb je al gehoord van Belgische quinoa?

Bron: VILT, ILVO Teeltfiche Quinoa, BioForum, VTM nieuws