Een dag in het spoor van: de hoppepluk

Veldverkenners houden wel eens van een lekker biertje. Liefst een Belgisch biertje, met Belgische hop als dat even kan. De hopteelt is in ons land helaas bijna zo goed als uitgestorven. En als wij een bijna uitgestorven teelt kunnen promoten, dan doen wij dat. Daarom trokken wij naar het verre Poperinge waar nog een twintigtal telers actief zijn. Daar bezochten we ‘t Hoppecruyt waar op 7,5 hectare zo’n negen variëteiten geteeld worden. Van het heerlijke hoparoma kunnen we jullie niet laten meegenieten. Maar met ons fotoverslag doen we zeker een verdienstelijke poging om jullie in de sfeer te brengen ;-).

Bittere of aromatische vrouwtjes

Hop wordt gebruikt om bier zijn typische bitterheid te geven, of om er een specifiek aroma aan toe te voegen. We maken dan ook het onderscheid tussen bitterhopvariëteiten en aromahoppen. Bitterhoppen geven weinig extra smaak, en worden vooral in pils gebruikt. Meer aromatische streekbieren of zware bieren voegen vaak na het koken van het bierbrouwsel nog een of meerdere aromahoppen toe. Er bestaan ook wel dubbeldoelhoppen die zowel bitterheid als smaak geven.

De bitterheid of het aroma van hop zit niet in de blaadjes maar in de lupilinekorrels van de hopbellen van vrouwelijke planten. Die kan je bij rijpe hopbellen als geel stof zien zitten als je de bel dwars doorsnijdt zoals op onderstaande foto.

Beeld: Lupulinekorrels in vrouwelijke hopbel

Op hopvelden vind je enkel vrouwelijke hopplanten terug. Wat? Discriminatie in de landbouw? Een beetje wel, maar met goede reden. De zaden van mannelijke hopplanten bevatten namelijk vet en als ze vrouwelijke hopplanten bevruchten, zullen er ook in de vrouwelijke hopbellen vetten zitten die de vorming van een mooie schuimkraag verhinderen. En laat dat nu net zo smakelijk zijn aan een pintje.

Daarom zijn mannelijke exemplaren (van de planten welteverstaan ;-)) bij wet verboden op het veld. En dat al ten tijde van Napoleon. Om die reden schenkt men in Engeland bijvoorbeeld wel typisch bier zonder schuim. Daar had Napoleon namelijk nooit iets in het bier, euh de pap, te brokken zodat die wet ginds niet van toepassing is.

Spannende afrijping

Bij hop speelt de ontwikkeling van de bitterheid of het aroma een cruciale rol het om ideale oogstmoment te bepalen. Doorgaans is een hopbel rijp als ze droog aanvoelt en terugveert als er even op geduwd wordt. Hobbytelers kunnen enkel op die vuistregel afgaan maar professionele telers worden bijgestaan door Inagro, het onderzoeks- en adviescentrum van de land- en tuinbouw.

Zij voeren bij het aanbreken van de oogstperiode doorgedreven smaakanalyses uit en bepalen zo of de aroma’s of de bitterheid al voldoende ontwikkeld zijn en adviseren de hoptelers op basis van die analyses. Als de bitterheid en smaak op punt staan kunnen de telers aan de pluk beginnen.

Hoogtewerk

Hopplanten zijn zowat de snelste klimmers te wereld. Hun ranken kunnen zichtbaar tien centimeter per dag groeien, en een volgroeide plant reikt wel 6 tot 7 meter hoog. De ranken moeten hiervoor wel opgeleid worden langs een verticale draad, en worden bovenaan bevestigd aan horizontale klimdraden.

Beeld: jonge hopranken

Om de hop te plukken moeten die ranken dus eerst onderaan doorgesneden worden en vervolgens naar beneden gehaald worden. Hiervoor bestaan twee machines. De eerste bestaat uit een kleine tractor met daarop een kraantje. Terwijl een persoon met de tractor langs de ranken rijdt, kan een tweede persoon op het kraantje de ranken vanboven afknippen en ze op de kar smijten.

Wout en Benedikte zijn echter overgestapt op een tractor die de ranken na het afsnijden onderaan vastknelt tussen een metalen ketting. Die ketting voert de rank naar boven, zodat het uiteinde van de rank boven het begin van de kar, die aan de tractor hangt, komt te hangen. De tractor rijdt dan simpelweg verder en trekt daardoor zo hard aan de rank dat die gewoon losbreekt van de steundraad en op de kar valt.

Beeld: aftrekken van de ranken

Beeld: detail vastknellen van rank onderaan in ketting

Beeld: detail geknelde rank bovenaan ketting en aftrekken van rank

Helaas komt bij die methode wel wat opkuiswerk kijken. De variëteit die vandaag geoogst wordt is immers een oude soort, en de sterkte van de ranken is niet aangepast aan die mechanische oogsttechniek. Af en toe breekt hierdoor een rank doormidden, waardoor de bovenste helft aan de draad blijft vasthangen. Die moet dan met een lange stok waarop een kniptang bevestigd is, manueel naar beneden gehaald worden. Geen makkelijk werkje omdat het moeilijk te zien is waar je moet knippen. Benedikte begint na enkele ranken dan ook stiekem wat te vloeken ;-).

Beeld: ranken afknippen en handmatig op kar leggen

Plukken en filteren, filteren, filteren

Eens de kar volgeladen is, rijdt Wout ermee terug naar de hoeve. Daar staat de plukmachine klaar om de hopbellen van de ranken te trekken en ze van tussen de bladeren en takken te filteren. Het is absoluut noodzakelijk dat de hopranken direct na het aftrekken geplukt worden, vertelt Wout. Enkel bij verse hop kunnen de hopbellen vlot geplukt worden.

Beeld: Wout rijdt de volle kar rijdt terug naar de hoeve

De hopranken worden vlak voor de machine op de grond gelegd en één voor één tussen een gelijkaardig kettingsysteem gekneld en zo naar de opening van de machine gebracht. Eens in de machine getrokken, worden de ranken geplukt door metalen haakjes die als ‘mechanische vingers’ de hopbellen van de ranken ritsen.De afgeritste ranken worden weggeleid naar het eind van de machine en verhakseld tot stukjes van zo’n 5 centimeter.

Beeld: hopranken worden in de plukmachine getrokken

Tussen de geplukte hopbellen die naar beneden vallen zitten dan wel nog kleinere stukjes afval zoals dunne takjes en bladeren. Hiervoor zitten er in de machine twee sorteersystemen. Om de blaadjes eruit te halen staan er twee verticale metalen rooster in de machine. Wanneer de afgeritste hopbellen, blaadjes en takjes hierlangs naar beneden vallen, blaast een luchtstroom de vlakke blaadjes vast tegen de rooster terwijl de ronde hopbellen gewoon verder naar beneden vallen.

Beeld: bladeren worden tegen de rooster gewaaid door luchtstroom

De kleine takjes worden er dan ten slotte uitgehaald door de hopbellen over een rubberen transportband met kleine uitsteeksels te laten lopen waarin de takjes blijven vaststeken. Takjes en blaadjes komen op een aparte transportband terecht waar een afzuigkap het afval in een afvoerbuis zuigt die al het afval onmiddellijk naar buiten voert.

Beeld: buizen leiden het afval naar buiten

Nu blijven er bijna enkel nog hopbellen over die via een andere transportband naar een laatste kleine sorteermachine gaan. Hier rollen ze over een zestal metalen rollen. De eerste rollen zijn egaal en filteren nog kleine takjes weg, die in een kuip vallen.

De volgend rollen hebben dwarsschijven en halen de laatste blaadjes of onontwikkelde hopbellen ervantussen. Hier kunnen echter ook blaadjes bijzitten waar nog goede hopbellen aanhangen. Daarom wordt die laatste filtratie ook nog eens manueel gesorteerd, zodat de goede hopbellen niet weggesmeten worden.

Beeld: een rollensysteem haalt de laatste blaadjes en takjes weg

Eens alle afval van tussen de hopbellen gesorteerd is, worden ze opnieuw via een transportband naar een opslagcontainer gevoerd. Omdat die transportband omhoog loopt, is hij speciaal voorzien van een v-vormige verdikking waarop de hopbellen blijven steken zodat ze niet van de band afvallen.

Beeld: gefilterde hopbellen gaan via een transportband naar een tijdelijke opslagcontainer

Rustig drogen

Hop wordt maar gedurende een korte periode geoogst, maar brouwers hebben wel het hele jaar hop nodig. Dat betekent dat de hop die in september geplukt wordt, wel lang bewaard moet kunnen worden. Daarom moet de vers geplukte hop onmiddellijk gedroogd worden om hem te beschermen tegen meeldauw of rotten.

Hiervoor worden de hopbellen via een buis vanuit de opslagcontainer naar de droogoven gevoerd. Dunne lagen hop drogen beter dan een hele stapel ineens, en daarom is de droogoven verdeeld in drie lades. Zo kan toch een hele hoeveelheid hop tegelijk gedroogd worden zonder alles op een stapel te moeten gooien.

De verse hopbellen worden in de bovenste lade geloodst via een beweegbare buis. Zo kan Wout de hopbellen goed verspreiden over de hele oppervlakte van de schuif. Omdat de hopbellen mooi gelijk moeten liggen gaat hij er nog even met de hark over om ze nog beter uit te spreiden.

Beeld: de eerste lade van de drooginstallatie laden

Na ongeveer een uur is die eerste laag hop genoeg gedroogd om naar de lade daaronder te gaan, en laat Wout met een druk op de knop de bodem van de eerste lade openklappen zodat de hopbellen naar beneden vallen in een tweede lade en de eerste lade opnieuw gevuld kan worden met verse hop.

Na opnieuw een uur vindt er nog een doorschuifronde plaats. De hop uit de tweede lade valt in de laatste, de hop uit de eerste lade in de tweede en de eerste lade wordt opnieuw gevuld. Als de hop uit de laatste lade na nog een uur dan uiteindelijk compleet droog is, wordt die lade uitgeschoven boven een container. Tot slot laat Wout ook de bodem van de onderste lade openklappen zodat de compleet gedroogde hop in een container valt, waar hij nog moet afkoelen alvorens hij in een loods wordt opgeslagen. Het hele droogproces van een laag hop duurt dan zo’n drie tot vier uur.

Beeld: hopbellen vallen door de opengeklapte bodem van de lade

Wij hadden verwacht dat die compleet gedroogde hop er dor en bruin zou uitzien, maar tot onze verbazing ziet die gedroogde hop er nog steeds frisgroen uit. Dat is mogelijk door verbeterde droogtechnieken. Om droogtechnieken te verbeteren wordt er bijvoorbeeld samengewerkt met brouwerijen.

Beeld: gedroogde hop

Er kan steeds meer smaak en kleur behouden worden. Hoewel die behouden kleur niet meer terug te vinden is in het eindproduct, is ze toch van belang. “Gedroogde hop wordt nog geperst tot pellets, en frisgroene pellets spreken de brouwers nu eenmaal meer aan dan bruine”, verduidelijkt Wouter.

Momenteel wordt er traag gedroogd in een warme luchtoven op 60 °C. Via een controlepaneel kan die temperatuur maar ook de luchtdoorstroom geregeld worden, want ook die heeft een invloed op het droogproces.

Beeld: controlepaneel drooginstallatie

De juiste verpakking

Hop moet optimaal verpakt worden om hem lang te kunnen bewaren zonder aroma te verliezen. Bovendien is hop erg gevoelig aan licht en lucht. Daarom wordt hij met een machine geperst tot pellets of in kleinere hoeveelheden vacuüm verpakt in lichtdichte zakken om te verkopen aan hobbybrouwers.

Beeld: hoppers met verpakkingszakken

Meer dan bier

Een frisse pint is het eerste waar je aan denkt als eindproduct van hop. Toch is het totale aantal toepassingen breder dan dat. Zo laten Wout en Benedikte ook een likeur stoken van - niet-gedroogde- hop, die ze zelfs in mooie geschenkverpakkingen inclusief glaasje aanbieden in hun winkeltje.

Zoetebekken kunnen zich dan weer te goed doen aan de hommelientjes, pralines met een vleugje hop, of macarons met hoparoma. En waarom geen hoptheetje drinken bij al dat lekkers? Die kan vrouwen bovendien helpen de menopauze een beetje uit te stellen door de oestrogenen die in hop aanwezig zijn. Benieuwd of trappisten dezelfde werking hebben…

Beeld: aanbod in hoevewinkeltje

Belgische trots

Lang niet alle bieren worden helaas gebrouwen met Belgische hop. Vaak is buitenlandse hop goedkoper, en het aanbod is groter omdat er meer telers zijn. Duitsland en de VS nemen samen meer dan 75 procent van de wereldproductie voor hun rekening. Brouwerijen die toch kiezen voor hop van eigen bodem worden daar dan wel voor beloond met het label ‘Belgische hop’. De lijst van al die brouwerijen en bieren kan je vinden op de website www.belgischehop.be.

In de lijst vind je zowel kleinere streekbieren als bekende brouwsels zoals Kasteelbier of Gouden Carolus. Fans van West-Vleteren en Affligem vinden hun favoriete bier niet terug op de lijst, maar geen paniek. Ook zij gebruiken Belgische hop, vertrouwt Benedikte ons toe. Ze hebben enkel het label niet aangevraagd waardoor ze niet in de lijst zijn opgenomen.

Wout en Benedikte bevestigen dat ze er zelf op letten dat ze bieren met Belgische hop drinken. Al durven ze ook wel eens een Duveltje drinken. “Zeker de tripel hop variant interesseert ons wel. De derde hopsoort is elk jaar immers anders. En dat moeten we dan toch wel eens proeven. Bij wijze van experiment leggen we dan soms wel eens enkele rijen aan van die variëteit. Soms slaat die dan wel aan bij de brouwers in de buurt, en kan het gebeuren dat we die soort uitbreiden”.

De Belgische trots van deze telers blijkt ook uit hun gedrevenheid om te bewijzen dat de hopvariëteit die ze vandaag geplukt hebben eigenlijk Belgische roots heeft, hoewel ze officieel genomen Brits genoemd wordt. “In Nederland en Vlaanderen groeide hop reeds in het wild. Die variëteiten zijn door Britten overgenomen en herdoopt met Britse namen waardoor ze nu als Britse variëteiten bekend staan” betreurt Benedikte. “Maar wij gaan ons niet laten doen!”, zo klinkt het vastberaden. Wij wensen hen alvast veel succes!

Meer info

Wil je zelf ook een bezoek brengen aan hun hoeve? Dat kan in groep aan zes euro per persoon met een minimum van 75 euro. Grotere groepen vanaf 19 tot 29 mensen betalen 5 euro per persoon. Nog grotere groepen kunnen voor 4,50 euro een bezoek plannen. Een klein proevertje is in de prijs inbegrepen. Na het bezoek kan je nog genieten van een streekbiertje of koffie, en kan je zelfs picknicken met ovenkoeken van de plaatselijke kruidenierszaak.

Let wel goed op de data! Vanaf 1 oktober tot 15 februari en van 1 april t.e.m. 20 mei is er niet veel te zien op het hoppeveld, en zijn er dus geen bezoeken mogelijk. Geduld zal beloond worden tijdens een bezoek in maart, wanneer je hoppescheuten kan proeven, of in de zomer en september als je de oogst van dichtbij kan meemaken. Ook op zondagnamiddag genieten Benedikte en Wout van een welverdiende rust.

Meer info over de hoeve, teelt, bezoeken, winkel en logies kan je vinden op hun website www.hoppecruyt.be. Hier vind je ook een filmpje waarin de hopteelt in bewegend beeld wordt gebracht.

Wie de kans niet heeft om tijdens de oogstperiode een teler te bezoeken kan terecht in het hopmuseum in Poperinge. Ook daar wordt met woord en beeld de volledige geschiedenis van de hopteelt verteld. Prijzen en info vind je op de website.

Benieuwd hoe er met die hop dan bier gebrouwen wordt? Lees dan dit vorige artikel “Weet wat je drinkt: waarvan wordt bier gemaakt”.

Met dank aan Wout en Benedikte van 't Hoppecruyt voor hun warme ontvangst en ons meer dan een woordje uitleg te geven ;-).

In de reeks ‘Een dag in het spoor van’ gaat Veldverkenners op pad, gewapend met een fototoestel, op zoek naar de oorsprong van ons voedsel.